Độc đáo Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia mới được công nhận ở Yên Bái là một phong tục của người Mông

Đã thành thông lệ, cứ vào ngày cuối cùng của tháng Giêng âm lịch hàng năm, các bản, làng trong xã Nà Hẩu (huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) lại tụ họp về khu “rừng cấm, rừng thiêng” của thôn để cùng tổ chức “lễ cúng Thần rừng”. Dù đời sống ngày càng hiện đại và có nhiều đổi thay nhưng nhiều năm nay, người Mông Nà Hẩu vẫn duy trì tục lệ tốt đẹp này bởi những ý nghĩa thiêng liêng của nó.

Lễ vật được rước từ trung tâm xã Nà Hẩu đến các khu “rừng thiêng” để làm lễ cúng rừng. Ảnh: PV

Lễ cúng rừng hay còn gọi là “Tết rừng” của đồng bào dân tộc Mông Nà Hẩu được mở đầu bằng phần rước lễ vật lên khu rừng cấm. Nghi thức độc đáo, trang nghiêm của buổi lễ được diễn ra ở cửa rừng, dưới gốc cây cổ thụ. Lễ vật để dâng cúng Thần rừng gồm một cặp gà trống – mái, một con lợn đen, rượu, hương, giấy bản.

Nghi lễ cúng rừng của đồng bào Mông xã Nà Hẩu (huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) được thực hiện tại gốc cây to trong khu “rừng thiêng” của bản. Ảnh: PV

Đây là một nghi lễ truyền thống lớn nhất và có ý nghĩa quan trọng nhất trong năm đối với người dân nơi đây. Không chỉ cầu mong Thần rừng sẽ mang lại cuộc sống ấm no cho dân bản, đây cũng là dịp để nhân dân trong bản lên kế hoạch cho việc bảo vệ rừng cho cả năm.

Ông Giàng Chẩn Dìn, xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên cho biết, “đối với đồng bào dân tộc Mông chúng tôi thì tết rừng này có từ lâu đời, nó đã ngấm vào lòng tin của người Mông. Chúng tôi rất phấn khởi chờ đợi đến ngày ăn tết rừng. Bà con cũng mong và cầu nguyện những may mắn, cầu mong mưa thuận, gió hòa để năm mới có sức khỏe mới, không ốm đau, làm gì cũng yên tâm”.

Tín ngưỡng thờ Thần rừng của đồng bào Mông đã được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Ở tất cả các thôn của xã Nà Hẩu đều có một khu rừng cấm – rừng thiêng nằm ở địa thế đẹp nhất của thôn, nơi hội tụ đầy đủ linh khí của trời đất để thờ cúng Thần rừng với những quy định “bất khả xâm phạm”.

Tín ngưỡng thờ Thần rừng của đồng bào Mông đã được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Ở tất cả các thôn của xã Nà Hẩu đều có một khu rừng cấm – rừng thiêng nằm ở địa thế đẹp nhất của thôn. Ảnh: PV

Theo quan niệm của người Mông nơi đây, những cánh rừng xanh, rừng cấm, rừng thiêng gần bản là nơi chở che cho dân bản tránh cái gió, tránh lũ ống, lũ quét, cho dân bản sản vật để ăn, nguồn nước để uống và tưới tiêu cho đồng ruộng. Giữ cánh rừng luôn tươi tốt cũng chính là giữ cho dân bản luôn bình an, no ấm. Vì vậy không một người dân nào tự ý vào rừng phá rừng trái phép.

Thầy cúng Tráng A Chơ,  xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên cho biết thêm, “lễ cúng rừng thì dùng lễ vật là lợn và gà, dùng giấy vàng, giấy bạc cùng với hương. Với mong muốn năm mới làm cái gì cũng may mắn hơn mọi năm, làm gì cũng nhiều hơn. Sản xuất, chăn nuôi nhiều lợn, nhiều gà, cấy ngô, cấy lúa, cấy sắn không bị sâu bệnh, được nhiều hơn mọi năm”.

Lễ vật để dâng cúng Thần rừng gồm một cặp gà trống – mái, một con lợn đen, rượu, hương, giấy bản. Ảnh: PV

Sau lễ cúng rừng, theo tập tục của người Mông, các thôn bản của xã Nà Hẩu đều cấm rừng 3 ngày để tạ ơn Thần rừng. Trong ba ngày này, mọi người tuyệt đối thực hiện các điều kiêng kỵ đã được quy định theo luật tục đó là không đi vào rừng chặt cây xanh, không đem lá xanh từ rừng về nhà, không đào củ, bẻ măng, không đào đất, không thả rông gia súc, không phơi quần áo ngoài trời, không xay ngô, giã gạo…

Sâu xa hơn, tục cấm rừng còn nói lên ý nghĩa cảm ơn thần rừng đã che chở, nuôi sống đồng bào bao đời nay. Nên để thể hiện lòng biết ơn đó, con người sẽ không phá rừng mà dành thời gian cho rừng hồi sinh, nghỉ ngơi.

Sau khi tổ chức lễ trong khu rừng thiêng, bà con ở mỗi thôn sẽ tổ chức bữa ăn tập thể ngay tại bìa rừng thể hiện tinh thần đoàn kết. Ảnh: PV

Chị Giàng Thị Dung, Thôn Bản Tát, xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên chia sẻ, “Sau lễ cúng rừng chúng tôi phải kiêng 3 ngày không được bẻ cây, không được hái lá xanh, không đi làm chỉ chơi những trò chơi dân gian. Vì thế trước lễ cúng rừng chúng tôi đã chuẩn bị rau xanh để cho gia đình sử dụng trong 3 ngày kiêng kỵ. Cùng với đó chúng tôi sẽ đi chơi các nhà, chúc nhau những lời chúc tốt đẹp nhất cho năm mới”.

Điều đặc biệt, tất cả thức ăn của bữa tiệc đều được bà con chế biến ngay tại bìa rừng và cùng nhau thưởng thức tại chỗ trên những chiếc bàn dài được làm bằng tre và trải lá chuối. Ảnh: PV

Lễ cúng rừng của người Mông xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia từ tháng 12/2024. Đây không chỉ là niềm vinh dự, tự hào mà còn là điểm tựa để huyện Văn Yên bảo tồn, phát huy giá trị di sản Lễ cúng rừng và các di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh theo phương châm “lấy người dân là trung tâm, là chủ thể của các hoạt động”, “biến di sản thành tài sản” phục vụ phát triển kinh tế – xã hội ở địa phương.

Trong 3 ngày “cấm rừng” bà con sẽ tổ chức chơi các trò chơi dân gian và đi chơi, thăm hỏi giữa các gia đình trong xã. Ảnh: PV

Ông Lý Tòn Cầu, Chủ tịch UBND xã Nà Hẩu (huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) cho biết, lễ hội tết rừng của xã Nà Hẩu không những là một nghi lễ về mặt tâm linh, cầu cho sức khỏe, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu mà còn góp phần quan trọng trong công tác quản lý bảo vệ rừng cũng như bảo vệ môi trường sinh thái, đa dạng sinh học của khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu. 

“Qua đây xã Nà Hẩu cũng có dịp để quảng bá với du khách thập phương về các điểm du lịch của xã cũng như các bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Mông và quảng bá các món ẩm thực đặc sắc của địa phương. Qua đó góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế, xã hội, giữ vững an ninh quốc phòng của địa phương. Góp phần xóa đói giảm nghèo bền vững cho bà con nơi đây”. Chủ tịch UBND xã Nà Hẩu nhấn mạnh.

Nguồn: Sưu tầm